TAGBILARAN CITY, Bohol, March 15 (PIA) -- Gipalanog karon ang paghot sa mga tinugyanan nga nahingawa: 12 na ka Bol-anon ang namatay sa rabies niining katapusang duha ka tuig. 

Ug ang mga nangamatay, kasagaran napaakan og iro, o mingkaon sa karne nga iro nga giihaw, dayag sa mga tinugyanan sa kasanihan sa Bohol.

Dugang pa, anga tanan nga nangamatay nga gidudahang sa rabies, pulos napaakan sa iro nga walay bakuna. 

Dili man nila matumbok gyud kon rabies ba ang hinungdan sa pagkamatay, matud sa mga taho, sa wala pa mamatay, ang tanan mipakita sa mga simtomas nga iya sa masakit sa rabies, saysay ni Polizena Rances, nurse sa Provincial Health Office (PHO) ug maoy coordinator sa programa sa rabies in humans.

Ang laboratory confirmation sa mga mabiktima sa rabies, mahimo lamang human sa autopsy ug pagpadala sa ulo sa biktima ngadto sa laboratory sa Manila, matud ni Rances.

Ang rabies, sakit nga dala sa kagaw ug motakboy sa iro. Apan kon ang iro, nakadawat na og bakuna batok sa rabies, dili na kini matakdan pa sa kahaw bisag mabugnoan og iro nga rabid.

Kon anaa na sa iro, mokatag ang kagaw ug maoy kina-ingnan nga ang iro, mabu-ang og dala sa sakit sa lawas sa mananap ug sa kahadlok sa kahayag ug tubig, dasmagan niini og paakon ang bisan unsang butang nga iyang makit-ang molihok.

Ang kagaw sa rabies, madala usab sa laway sa iro, sa dugo, o sa wala mamatay nga kagaw nga anaa sa karne sa iro.

Ang kagaw nga makasulod sa tawo pinaagi sa samad, mabuhi usab sa tawo, ug kini moatake sa utok sa mapaakan o nasudlan sa kagaw.

Ang kagaw sa rabies kon anaa na sa tawo, kinahanglan pang makaabut sa utok, aron mogawas ang simtomas.

Human sa pagpaak, may mga kaso nga semana ra, ug duna say kaso nga ming-abut pa og 15 ka tuig ayha pa moatake sa utok ang kagaw.

Kasagaran usab nga pag-atake, magdepende sa dapit sa lawas diin mapaak, mas dali ang duol sa utok kay sa tua sa tiil, pasabut sa mga eksperto.

Gawas pa, kon mabakunahan dayon ang biktima, mahimong masumpo pa ang pagsaka sa kagaw sa utok, dason ni Rances.

Kasagarang simtomas sa rabies sa tawo mao ang dagway og kalintura, pangluya sa lawas, hilanat, labad sa sulo, panusok-tusok ug pangatol sa pinaakan, nga magpabilin sulod sa pila ka adlaw.

Mosunod na dayon niini ang pagkadaut sa utok nga moresulta sa walay hinungdan nga pagkahadlok, pagkalibog ug pagkasapoton. Ug samtang ang kagaw magkagrabe, ang biktima magsalimuang, magdaghan ang kahadlok kay makakita og mga panan-awon, mahadlok sa hayag ug tubig ug dili na makatulog.

Sagad, gikan sa pag-gawas sa mga simtomas, aduna na lay 2 ngadto sa napulo ka adlaw, nga modayun na sa kamatayon.

Busa, aghat ni Rances ngadto sa mga mapaakan, adto dayon sa 16 ka Animal Bite Treatment Centers (ABTC) nga nia sa Bohol aron matan-aw ang sitwasyon ug mahatagan sa saktong pag-atiman.

Ilabi na nga kinahanglan nga madali ang pagtambal kon ang pinaakan, duol na sa utok, ingon pa ni Rances.

Alang sa dinali-an nga aksyon, kon mapaakan sa iro, matud ni Rances nga hugasan dayun sa tubig og sabon, paundangon ang agas sa dugo og iadto na sa ABTC.

Ang labing grabe nga pag-atiman sa pinaakan mahimong moabut sa upat ka injectionan: tupok sa sa adlaw sa pagpaak, ikaduhang tupok human sa ikatulo ka adlaw, ikatulong tupok sa ika pito ka adalw ug ang booster sa ika upat nmga tupokan sa ika 28 ka adlaw human sa pagpaak. (RAHC/PIA7 Bohol)